ÜRETİM YÖNETİMİ1.ÜRETİM VE ÜRETİM YÖNETİMİ
KAVRAMI
1.1. ÜRETİM TANIMI
İktisat dilinde, üretim; her türlü fayda yaratma (şekil
değişikliği, zaman değişikliği, mekan değişikliği... vb ile)
veya iktisadi mal veya hizmetler meydana getirme olarak
tanımlanmıştır.
Mühendisler de üretimi; teknik ve dar anlamda fiziksel
yönü ile ele almış bir fiziki varlık üzerinde onun değerini
arttıracak bir değişiklik yapma yada hammadde veya yarı
mamulleri (input)kullanılabilir bir mamule (output)
dönüştürme olarak tanımlamışlardır. İşletmeciler
ise hammaddeleri
fiziki veya kimyasal
yollardan geçirerek
değişimini sağlamak
ve böylece tüketicilere
faydalı mal veya
hizmet elde etmek
işlemine üretim adını
verirler.1.2. ÜRETİM YÖNETİMİ
İşletmenin elinde bulunan malzeme
makine ve insan gücü kaynaklarının, belirli
miktarda ki mamulün istenilen
niteliklerde(kalitede), istenilen zamanda ve
mümkünse en düşük maliyetle üretimini
sağlayacak biçimde bir araya
getirilmesidir.Üretim yönetimi için önemli olan noktalar...
ZAMAN KALİTE MİKTAR FİYATÖzetle üretim faaliyeti ürün yada
hizmetlerin yaratıldığı süreç; üretim
yönetimi ise ürün yada hizmetleri
yaratılmasında kullanılan kaynakların ve
yerine getirilmesi gereken faaliyetlerin
yönetimi şeklinde tanımlana bilir.1.3. ÜRETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ1.4. ÜRETİM YÖNETİMİNİN AMAÇLARI
Bir takım çevre koşulları üretim yöneticilerinin görevlerini
giderek güçleştirmektedir.Bu koşulları şu şekilde
sıralamak mümkündür;(gaither s.4)
Müşteri ihtiyaç ve beklentilerinin hızla değişmesi
İç ve dış pazarlarda yaşanan yoğun rekabet
Üretim teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişme
Rakiplerin sunduğu kalite ve maliyet düzeyinde ki
iyileşme Uluslararası finanssal koşullarda meydana
gelen dalgalanmalar
İşlemlerin uluslararası boyut kazanması
Hizmetler sektörünün giderek büyümesi
Uluslararası ticaretin yoğunlaşması
Üretim kaynaklarının sınırlı olmasıBu çevre koşulları altında işletmenin amaçlarını
şu şekilde sıralayabiliriz;
Tüketici isteklerinin fiyat,kalite ,zaman ve miktar
açısından en iyi şekilde karşılanması
Stok düzeyini mümkün olduğu kadar düşük
tutulması veya stok devrinin arttırılması,
İşletmenin insan gücü ve makine kaynaklarından
yararlanma derecesinin yükseltilmesi
amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır.Bu amaçlar göz önüne alındığında
düşünülmesi gereken ekonomik koşullar
vardır;
Malzeme ,stok, insan gücü ve makine
gücü...vb konularla ilgili faaliyetlerin
koordinasyonunda mamulün maliyeti.
Üretim yönetiminin kendi faaliyetlerinin
mamul maliyetine yansıyan payı .2. Üretim Sistemleri’nin
Sınıflandırılması
1. Sürekli Üretim Sistemi
2. Kesikli Üretim Sistemi
3. Proje Tipi Üretim Sistemi2.1. Sürekli Üretim Sistemi
Makine ve tesislerin yalnızca belirli bir
mamul için tahsis edildiği sistemler sürekli
üretim sistemi olarak nitelenirler. Ürün
standardize olması nedeni ile aynı
işlemlerin aynı sırayla yerine getirilmesi
söz konusudur. Üretilen mamule olan talep
düzeyi, dolayısıyla üretim miktarları çok
yüksektir.Sürekli Üretim Sisteminin dezavantajları şöyle
sıralanabilir;
Üretim hattı üzerinde ortaya çıkabilecek
herhangi bir sorun ,bütün hattı etkileyecektir.
Oldukça maliyetli ve teknolojik bir üretim
sitemidir.
Üretim sisteminde esneklik bulunmaması
sektörün çok çabuk yön değiştirmelerine etkin
bir şekilde tepki verememesine neden olabilir.Sürekli Üretim Sisteminin ayırt edici özellikleri şu şekilde
sıralanabilir;
Az çeşitli yüksek miktarlarda üretim,
Yüksek sermayeli yatırım,
Düzenli talep,
Tüm ürünlerin aynı makineler üzerinde aynı işlemleri
görmesi
Özel amaçlı makineler kullanılması
Kalifiye olmayan işgücü kullanımının mümkün olması,
Yüksek hammadde ve mamul stokları, buna karşılık
düşük ara stokları
Fabrika içi taşımacılıkta konvektör,raylı araba gibi özel
araçlar kullanılması...Sürekli üretim sistemini kendi arasında
ikiye ayrılmıştır;
a. Kütle Üretim
b. Akış Tipi Üretima. Kütle Üretim Sistemi
(Üretim ve Montaj Hatları)
Kütle üretim sisteminde bir yada çok kısıtlı
sayıda mamulden yüksek miktarlarda
üretim gerçekleştirilir.Gerektiğinde , üretim
hattında bağzı değişiklikler yapmak sureti
ile benzer bir ürünün üretimine geçilebilir.Beyaz eşya,otomobil,
televizyon gibi
ürünleri üretimi kütle
üretim sistemine
örnektirB. Akış Tipi Üretim
Akış tipi üretimde makine ve tesisler sadece tek
bir ürün üretecek şekilde tasarlanmıştır. Ürün,
üretimde kullanılan süreçler, malzeme ve araçlar
standardize edilmiştir. Akış tipi üretim sermaye
yoğundur bunun nedeni otomasyona dayalı bir
üretim sistemi olmasıdır. Bu tip üretim
sistemlerine ; petrol rafinerileri, plastik, çimento,
şeker ,kağıt üretimi örnek gösterilebilir.2.2. Kesikli Üretim Sistemi
Kesikli üretimde farklı ürünlerden az miktarda
üretim söz konusudur. Farklı ürünlerin
üretimi,genel amaçlı makineler üzerinde bağzı
ayarlamalar yapılarak gerçekleştirilir. Aynı
fonksiyonel ürünlerin bir arada bulunduğu bir
yerleşim düzeni görülür.
Örneğin torna, freze ve matkapların bir arada
bulunduğu bir atölye oluşturulur.Kesikli üretim sisteminin ayırt edici
özelliklerini şöyle sıralaya biliriz;
Düzensiz talep
Genel amaçlı makinelerin kullanılması
Düşük miktarlarda çok çeşitli üretim
Aynı fonksiyonel özelliklere sahip üretim araçlarının aynı
bölümlerde toplanması
Kalifiye iş gücü kullanılması
Yüksek ara stokları,düşük hammadde ve mamul stokları
Fabrika içi taşımaların,genellikle insan gücü ile çalışan
veya motorla tahrik edilen istif arabaları ve sabit veya
hareketli vinçlerle yapılması
Miktar yada çeşit itibari ile değişkenlik gösteren tüketici
talebi karşılayacak esnekliğe sahip olmasıKesikli üretim sistemi
A.Siparişe Göre Üretim
B.Parti Üretimi
olarak üretimin miktarına göre ikiye ayrılır.a. Siparişe Göre Üretim:
Bu üretim şekline atölye tipi üretimde diye biliriz.
Siparişe göre üretim zaman, kalite, tasarım ve
miktar olarak tüketici veya müşteri firmanın özel
olarak belirlediği bir mamulün üretilmesidir. Bu
sistemlerde çok çeşitli ürünün üretilmesi
mümkündür. Bir sipariş geldiğinde işlem sırası o
siparişe göre belirlenir, gelen her yeni siparişin
işlem sırası ve miktarı birbirinden farklıdır.a. Siparişe Göre Üretim:
Yerinde alınan ölçüye göre mobilya
üreten sistemler veya makine takım
atölyeleri bu sisteme örnek
gösterilebilir.b.Parti Üretim Sistemi
Parti üretim sistemi, özel bir siparişi yada sürekli bir
talebi karşılamak amacı ile belli bir mamul grubunun
belirli miktarlarda oluşan partiler halinde üretilmesidir.
Siparişe göre üretim ile parti üretim arasında ki en
belirgin fark parti üretimin siparişe göre üretime göre
ürün standardizasyon yönü daha fazladır.Parti üretimde
tekrarlamalı olarak belirli miktarlarda talebi
karşılamaktadır fakat ürün çeşitliliği siparişe göre üretime
kıyasla daha sınırlıdır.Parti üretimde talebi yapılan ürün
için yeni sistem kurulması gerekmez.b.Parti Üretim Sistemi
Parti üretim sisteminin düşük hacimli,çeşitli
üretime olanak sağlayacak esnekliğe
sahip olması gerekir.Çeşitli parçaların belli
büyüklükte ki partiler halinde üretildiği
metal işleme atölyeleri bu üretim şekline
örnek olabilir.1.3. Proje Tipi Üretim
Bir tek büyük ölçekli üretimi gerçekleştirmek
üzere tasarlana üretim sistemine proje tipi üretim
denir.bir tek üretim üzerinde çalışılır yapılan işin
hacmi büyüktür,bir üretim sona erdikten sonra
yeni bir üretime geçilir. Bunun yanının da birkaç
iş birden de yürütülebilir.
Her bir proje birbirinden bağımsızdır yani farklı
özellikler taşır. Proje tipi üretimin ayırt edici özelliklerini şöyle
sıralayabiliriz;
Büyük ölçekli tek seferlik işlerden oluşan bir
üretim şeklidir,
Özel talebe bağlı bir üretim şeklidir,
Üretim faktörlerinin projenin yapılacağı bölgeye
taşınması gerekir
Mamul sabit konumdadır
Makine ve iş görenler mamul içinde hareket
ederler.
İşgücü kullanım düzeyini zaman içinde
değişkenlik gösterbilir.3.Proje Tipi Üretim
Faaliyetlerin planlaması yapılan
işlere göre karmaşıklık
gösterecektir.proje tipi üretim
kesikli ve sürekli üretimden
proses olarak oldukça
farklıdır.Bu özelliği proje tipi
üretimin;proje faaliyetlerinin
planlaması, yönetimi,denetimi
amacıyla tamamen farklı
teknikler kullanılmaktadır.3.Üretimde Strateji
Bir amaca ulaşmak için belirlenen yol veya
yönteme strateji denir. Bir firmada stratejik
planlama ,çeşitli düzeylerde yapılır önemli
olan nokta ise bu stratejilerin birbirleri ile
ilgili ve uyumlu olmasını sağlamaktır.
Üretim Stratejisinin Unsurları;
Ürün tasarımı
Üretim süreç tipinin belirlenmesi
Mamul stok politikasının belirlenmesi
Üretim tesislerinin odağının belirlenmesi
Yeni ürün geliştirilmesi ve tasarımı
Teknoloji seçimi ve süreç geliştirilmesi
Kaynakların stratejik alternatifler arasında dağılımı
Tesis planlama :kapasite, yer seçimi, yerleştirme
İş tasarımı
İşleyişle ilgili taktik kararlar4. Verimlilik
“Verimlilik” adını verdiğimiz kavram, üretim
sırasında kullandığımız insan gücü,
hammadde, alet ve makineler, enerji, su,
toprak, gübre gibi kaynaklarla sonunda
elde ettiğimiz ürün arasındaki ilişkiyi, oranı
anlatır. Birim zamanda, örneğin bir günde, bir
ayda yada bir yılda, ürettiğimiz mal yada
hizmetin büyüklüğünü ölçüp onu üretmek
için kullandığımız kaynağın yada
kaynakların miktarına bölersek, verimlilik
oranını buluruz. Verimlilik =ÇIKTI/ GİRDİ oranıdır...
Çeşitli hesaplamalar sonunda bulunacak
verimlilik oranları yada katsayıları, tek
başlarına pek fazla anlam ifade etmez. Bu
oranları karşılaştırmalı olarak
değerlendirmek gerekir. Aynı sürede aynı kaynakları kullanarak
daha çok ve kaliteli ürün elde edebilirsek
verimliliği artırmış oluruz. Bunun için de
kaynaklarımızı akılcı ve tutumlu
kullanmayı bilmek, onlardan daha iyi
yararlanmanın yollarını araştırıp öğrenmek
zorundayız.AR-GE
Emerson'nun belirlediği verimliliğin on iki
ilkesi ise şunlardır:
1 - Amaçların belirlenmesi,
2 - Uzun vadeli görüşler benimseyip, bunların sonuçları üzerinde
düşünülmesi,
3 - Danışma hizmetlerinden yararlanılması,
4 - Disiplin sağlanması,
5 - Başarının değerlendirilmesi,
6 - Düzenli ve yeterli kayıtlar tutulması,
7 - Yazılı iş emirlerinde yeterli bilgi verilmesi,
8 - Başarı standartları ile ücret hadleri arasında paralellik bulunması,
9 - İş dağıtımı ve standart koşullar arasında benzerlik olması,
10 - Standart işlemler ve fiilî işlemler arasında eşitlik,
11 - İş tanımları yapılması,
12 - Verimli çalışan işçi ve yöneticilerin ödüllendirilmesi.5. STOK SİSTEMLERİ
MALZEME İHTİYAÇ PLANLAMASI (MRP)
1960 lı yılların başında üretim
sistemlerinde kullanılan parça ve
malzeme stoklarının yönetiminde
bilgisayar yeteneklerinden yararlanmak
amacıyla tasarlanmıştır.
İMALAT KAYNAKLARI PLANLAMASI
(MRP II)
1968 de devreye sokulmuştur, ancak özellikle
1980’lerin başlarında ,imalat işlemlerinde
üretime tahsis edilen tüm kaynakların etkin bir
şekilde planlanmasını ve izlenmesini sağlayan
bir araç olarak kabul görmeye başlamıştır.
İyi planlanmış İKP bir üretim işletmesindeki tüm
fonksiyonel alanların yönetimi için gerekli bilgiyi
sağlar.
6.TAM ZAMANINDA ÜRETİM
SİSTEMLERİ (JIT)
Yalın Üretim, Toyota Üretim Sistemi yada
Stoksuz Üretim gibi isimlerle anılan Tam
Zamanında Üretim, 1950'nin başlarında
Japonya'da Toyota şirketinin öncülüğünde
geliştirilip,1980'lerde ABD'de yaygınlık
kazanmış olan bir üretim felsefesidir. Tam zamanında üretimin en genel tanımı;
“Üretim için gerekli olan malzemenin gerektiği
anda ihtiyaç noktasında bulunmasını temin
eden ve sıfır envanteri hedef alan bir malzeme
yönetim sistemi” olarak verilebilir.
Daha geniş bir tanımla Tam Zamanında
Üretimi; “En az kaynak kullanımıyla, en kısa
zamanda, en ucuz ve hatasız üretimi, müşteri
taleplerine cevap verecek şekilde en az israfla
ve tüm üretim faktörlerini en esnek şekilde
kullanıp potansiyellerin tümünden yararlanmak”
şeklinde tanımlayabiliriz. JIT ‘in amacı Yönetim ve üretim
süreçlerindeki her türlü israfı ve müşteri gözünde
ürüne artı değer katmayan her türlü işi ve adımı
ortadan kaldırmak. Bu israflar aşağıdaki gibidir.
Basit stratejiler
Hurdalar
Fazla üretim
Gereksiz malzeme taşımaları
Yarı mamul ve bitmiş ürün stokları
Gereksiz, katma değer yaratmayan
operasyonlar
İşçinin makine zamanı içinde beklemeleri
Gereksiz işçi hareketleri Bu israfların nedenleri aşağıdaki
belirtilmiştir.
enm.blogcu.
