1.GİRİŞ Geçmişten günümüze en fazla kullanılan lif olan pamuk gerek diğer liflerle karıştırılarak gerekse tek başına örme kumaşlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Örgü makinasının bulunmasıyla başlayan örme sanayii ilk başlarda çorap üretiminde kullanılan kumaşlar örebiliyordu. Fakat zamanla gelişen teknoloji ile çoğu mamulü üretmeye başladı. Örme sanayii en büyük rakibi olan dokuma sanayiini zamanla yakaladı ve bu yarış günümüzde de devam etmektedir. Bazı mamullerde dokuma kumaşlar, bazılarında da örme kumaşlar tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Örme mamuller esnek bir yapıya sahip oluşları, rahatlıkları ve kullanım kolaylıkları sebebiyle iç ve dış giyimde çokça rağbet görmektedirler. Pamuk lifleri ise örme mamullerde özellikle iç giyim ve yazlık dış giyimde tercih edilmektedirler.
2.PAMUK Bitki tohumundan elde edilen doğal bir elyaf olan pamuğun botanik bilimde adı gossypiumdur, keten ve yün ile birlikte tekstilde kullanılan en eski elyaftır. Sıcak ve çok nemli bir iklimi seven pamuk bitkisi Antarktika dışında dünyanın her yerinde yetişir. 5000 yıldır dünyanın em fazla kullanılan elyafı olan pamuğun M.Ö. 3000 yılına ait Hind mezarlarında materyal örneklerine rastlanmıştır. Hindistan M.Ö. 1500 ve M.S. 1500 yılları arasında dünyanın pamuk endüstri merkezi idi. M.S. 800 yıllarında pamuk Hindistan’dan Çin ve Japonya’ya geçmiş, 1271 yılında Marco Polo tarafından Avrupa’ya getirilmiştir. Amerika kıtasında ise; Kristof Kolomb tarafından keşfedildiğinde pamuk bitkisi ve tekstil alanında kullanılıyordu. Pamuk bin yıllık bir bitkidir, yaklaşık 1 m boyundadır. Ekildikten bir yıl sonra kozalar açılır ve pamuk elle veya makinalar tarafından toplanır. Daha sonra elyafın koza kabukları yaprak kalıntıları ve tohumlardan ayrılması için çırçırlama işlemine tabi tutulur. Pamuk lifinin yapısında % 88-96 selüloz, % 1.5-5.0 protein ve pektin, % 1.0-1.2 anorganik maddeler, % 2.0-3.5 nem ve % 0.5-0.6 oranında vakslar ve yağlar bulunur. Dünya pamuk üretim miktarına baktığımızda Türkiye Avrupa’da en fazla pamuk üreten ülke ve dünyada en fazla üretim yapan 10 ülkeden biridir. En fazla üretimi yapan bazı ülkeler ise; Çin, ABD, Hindistan, Özbekistan ve Pakistan’ı sayabiliriz. Türkiye’de pamuk üretimi 1) Ege, 2)Çukurova, 3)Antalya olmak üzere başlıca üç bölgede gerçekleştirilmektedir. Pamuk bitkisinin çeşitli türleri vardır ve en iyi kalite pamuk Amerika’da yetişen Sea-Island türü pamuktur (1,2).
2.1. Pamuk Lifinin Yapısı Pamuk kozalı yapıya sahip bir bitkidir. Lifler gelişimini tamamlayınca koza açılıp, olgunlaşmış olan lifler bildiğimiz şeklini alır. Olgunlaşmış bir pamuk lifi 4 tabakadan oluşur: 1) Kütikül ve mumlu tabaka 2) Primer çeper 3) Sekonder çeper 4) Lümen En üstte kutikula veya mumlu tabaka adı verilen koruyucu bir oluşum mevcuttur. Çok ince olan bu zar tabaka lifin dayanıklılığını sağlamakta ve onu dış etkenlerden korumaktadır. Bu tabaka sıkıca bağlanmış olan ikinci tabaka ise “primer çeper” adını almaktadır. Mikroskop altında incelendiğinde bunların karşılıklı birbiri içine Lif kesitine göre spiraller meydana getiren bir yapıda oldukları görülmektedir. Sekonder çeper adın verdiğimiz üçüncü tabaka ise saf selülozik fibrillerden meydana gelmekte ve kesitte halkalar halinde üst üste oluşmuş tabakalardan meydana gelmektedir. Dördüncü olarak pamuk lifinin ortasında “Lümen” dediğimiz kısmen lifin kesitine benzeyen ve kısmen ince bir çizgi halinde görülen bir boyluktur. Pamuğun olgunlaşması ile bu tabaka küçülmektedir [2].
2.2. Pamuk Lifinin İplikçilik Açısından Önemli Parametreleri Hammeddelerin gelip iplik üretim kademelerini ve bunun sonucunda oluşan ipliği etkileyen bazı parametreler sıralandığında 1) Lif uzunluğu 2) Lif inceliği 3) Lif mukavemeti 4) Lif olgunluğu 5) Yabancı madde miktarı 6) Lifin kıvrımlığı 7) Lifin rengi Lifin yumuşaklık ve sertlik derecesi 9) Liflerde rutubet 10) Liflerde yapışkanlık 11) Lifin nepsleşme durumu Bu etmenlerden ilk beş tanesi iplik üretiminde hayati önem taşımakla birlikte diğer etmenler de üretilen ipliğin kalitesini etkilemektedir [4] Bu etmenlere kısaca göz atacak olursak;
2.2.1. Lif Uzunluğu Uzunluk tekstil liflerinin en önemli fiziksel özelliklerinden biridir. Pamuk gibi doğal liflerde kalıtsal bir özellik olmakla birlikte bir dereceye kadar çevre şartlarının etkisinde de kalan bu özellik lif kalitesini dolayısıyla iplik kalitesini etkiler. Lif uzunluğu pamuğun tekstil endüstrisinde hangi amaçla kullanılabileceği hakkında bilgi verir. Aynı numarada uzun elyaf daha muntazam ve mukavemeti yüksek iplik olur [5]. Lif uzunluğunun uygulanan eğirme yöntemlerine göre kaliteye etki dereceleri de değişmektedir. Lif uzunluğu karde ve penye iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilemektedir. Türk pamuğu elyaf uzunluğu 31 mm’yi geçmeyen ve inceliği 2.7-5 mikroner değerinde olan pamuktur. Pamuk elyafının uzunluk olarak sınıflandırmasını yaparsak: Uzunluk Sınıf 20.6mm-Aşağı Kısa Stapel 20.6mm-25.4mm Orta Stapel 26.2mm-27mm Oldukça uzun stapel 28.6mm-33.3mm Uzun Stapel 34.9mm-Yukarı Ekstra uzun Stapel olarak sınıflandırabiliriz.
2.2.2. Lif İnceliği Pamukta uzunluktan sonra en çok aranan özelliklerden biri de inceliktir. Belirli bir numaradaki iplik için, kesitteki ortalama lif sayısı inceliğe bağlıdır. İnceliğin artmasıyla iplik numarası artarken düzgünsüzlük azalmaktadır. İnce liflerden yapılmış ipliklerin, kalın liflerden yapılanlara göre mukavemetleri daha fazla, düzgünlükleri daha fazla ve telef miktarı daha azdır. Rotor sistemiyle iplik eğirmede ve diğer modern iplik eğirme sistemlerinde bir ipliğin kesitinde yaklaşık 100 lif bulunması vurgulanarak bunlardan daha az sayıdaki lifle eğirmenin zor olacağı belirtilmektedir. Endüstride de 80 liften aşağısında imalatın gerçekleşmesi mümkün değildir [6] Pamuk elyafında aranılan en iyi incelik 3.5 ile 4 mikron arasındadır. Lif inceliği iplik kalitesini karde iplikçiliğinde % 20, penye iplikçiliğinde de % 30, rotor iplikçiliğinde ise % 35 oranında etkilemektedir [4].
2.2.3. Lif Mukavemeti Pamuk liflerinde uzunluk ve incelikle birlikte en çok aranan özelliklerden biri de mukavemettir. Sağlam bir iplik sağlam liflerden yapılacağı için mukavemet gerekli bir özelliktir. Selülozik çeperi kalın tamamıyla olgunlaşmış liflerin mukavemeti yüksek olur [4]. Liflerde mukavemet kalıtsal bir özelliktir, bununla beraber, bakım koşulları, toprakta bulunan maddeler, hasat zamanı işletme tekniği gibi faktörler lif mukavemetinde önemli bir rol oynar [6]. Lif mukavemeti karde iplikçiliğinde % 35 oranında kaliteyi etkilerken, penye iplikçiliğinde % 30, open- end iplikçiliğinde de % 35 oranında etkilemektedir.
2.2.4. Lif Olgunluğu Olgunluk tekstil elyafı içinde sadece pamuğa özgü bir özelliktir. Olgunluk (Lif çeperinin gelişme derecesidir [7]. Olgun pamuk lifleri bükümlü, lümeni dar, enine kesiti böbrek şeklide ve dayanaklıdır. Olgunlaşmamış liflerde bu durum tam tersidir. Her pamuk partisinde belirli oranda olgunlaşmamış lif mevcuttur ve bu oran % 30 kadardır.
2.2.5. Yabancı Madde İçeriği Ve Oranı Pamukta yabancı maddeler genellikle bitki ve çiğit parçaları, toprak kum ve benzeri maddelerdir [4]. Rieter normlarına göre % 1.2 yabancı madde içeren pamuk çok temiz % 1.2-2.0 yabancı madde içeren pamuk temiz %2.1.-4.0 yabancı madde içeren pamuk orta temiz %4.1.-7.0 yabancı madde içeren pamuk kirli, pis % 7.1 ve daha fazla yabancı madde içeren pamuk çok kirli olarak değerlendirilir.
2.2.6. Lif Kıvrımlığı (Büklüm) Pamuk elyafında görülen büklümler, olgunlaşması tamamlanan kozaların açılması esansında meydana gelirler. Olgunluğu herhangi bir nedenle tamamlanmayan liflerde kıvrımlar ya hiç yoktur veya çok azdır. İpliklerin ve kumaşların hacim büyüklüğüne ve yumuşaklığında elyaf kıvrımlarının önemi çok büyüktür, bu nedenle sentetik liflere suni olarak kıvrım verilmektedir [8].
2.2.7. Lif Rengi Pamuğun renk derecesinin ölçülmesi ile ondan üretilecek iplik veya kumaşın hangi oranda ağartılacağı ve boyaya yatkınlık dereceleri saptanmaktadır. Rengi ölçülmüş pamuk balyalarından yapılan harmanlar iplik veya kumaşlarda meydana gelebilecek renk farklılıklarını önlemek mümkündür. Ülkemizde üretilen pamukların asıl rengi beyazdır. Gayet az miktarda krem ve kahverengi olanları da vardır [6].
2.2.8. Liflerde Yumuşaklık ve Sertlik Derecesi İplik imalinde kullanılacak liflerin kolayca eğilme ve bükülme özelliğine sahip olması istenir. Bu nedenle yumuşaklıkta önemli özeliklerinden biridir. Yumuşak tutumlu olan pamukların iplik olma yetenekleri de yüksek olur [4].
2.2.9. Liflerde Rutubet Pamuk lifleri yün veya ipeği göre daha az nem alırlar. Liflerin rutubet alma yeteneği serbest halde fazla balyalanmış halde çok daha azdır. Bundan dolayı pamuk lifleri balyalar açıldıktan sonra 24-28 saat işletmenin klima şartlarına uyması için bekletilir. Pamuk için kabul edilmiş ticari rutubet % 8.5’tir [2].
2.2.10. Liflerde Yapışkanlık Pamukta genellikle yapışkanlık belirtisi gösteren ve yapışmalara nedan olan etmenlere balımsı yapışkanlık denir. Yapışmalara neden olan bazı hususlar şunlardır. 1) Mantar ve bakteriler 2) Yabancı özler (Yaprak bal özü vs.) 3) Çırçırlama sırasındaki yağlanmalar 4) Kimyasal maddeler (çeşitli ilaçlar suni gübreler vs.)
2.2.11. Liflerin Nepsleşme Durumu Neps birbirleri ile girift hale gelmiş çıplak gözle görülebilen asgari 0.4-0.5 mm büyüklüğündeki liflerin oluşturduğu topluluklardır. Neps oluşumunda işlem şartları kadar pamuğun neps oluşumuna eğilimi de önemli rol oynar. Pamuğun inceliği, olgunluk derecesi ve hatta uzunluğu neps üzerinde önemli faktörlerdir. Uzun liflerden oluşmuş pamuk, kısa liflerden oluşan pamuğa nazaran daha fazla neps oluşumuna müsaittir. Kayıtlı
tekstilokulu.net
