DOKUMA ÖRGÜLERİ

 

1. DOKUMACILIK BİLGİLERİ

a. Dokuma, Örgü, Çözgü, Atkı, Dokuma Örgüsü, Örgü Raporu, Desen, Çözgü Renk Raporu, Atkı Renk Raporu, Desen Raporu, Gücü, Tarak, Tezgah, Mekik, Ağızlık Terimlerinin Tanımı

 

Dokuma: Çözgü ile atkı iplerinin alt ve üstten geçirilmesiyle elde edilen ürünlerdir.

Örgü: Yün, ipek, pamuk vb. ipliklerin özel şiş, tığ, iğne, mekik gibi araçlarla yapılmış ilmeklerinin, bir araya getirilmesi işlemidir.

Çözgü: Dokumada boy ipliklerini oluşturan, sağlamlığı sağlayan iplerdir.

Atkı: Dokumanın en ipliklerini oluşturup çözgüleri birbirine bağlayan iplerdir.

Dokuma Örgüsü: Dokuma işleminde çözgü ve atkı ipliklerinin değişik şekillerde bağlantılarına denir.

Örgü Raporu: Atkıların çözgülerden nasıl geçirileceğinin kareli kağıtlar üzerinde belirlenmesidir.

Atkı Renk Raporu: Atkıda kullanılan renklerin üst üste dizilişindeki bir tekrara denir.

Çözgü Renk Raporu: Çözgüde kullanılan renklerin yan yana dizilişindeki bir tekrara denir.

Desen Raporu: Yapılacak dokumada, örgü raporu, atkı ve çözgü renk raporu belirlenmişse yapılacak desen rahatça çizilir. Örgü şemasında belirlenen çözgüler ve atkılar belirlenen renkte boyanırsa desen raporu belirlenmiş olur.

Armür: Atkı ipliğinin atıldığı sırada hangi çerçevenin yukarıda, hangisinin aşağıda olması gerektiğini gösteren şemalara denir.

Tahar: Çözgü ipliklerinin gücü tellerinden ve taraktan geçirilmesi işidir.

Gücü: Çözgü iplerinin aşağı yukarı hareketini sağlayan parçadır.

Tarak: Atkı iplerinin sıkışmasını sağlayan parçadır.

Tezgah: Dokuma işleminin yapıldığı alettir.

Mekik: Atkı iplerinin çözgü ipleri arasından geçmesini sağlayan parçadır.

Ağızlık: Alt ve üst çözgülerin arasından atkıların geçirilmesi için oluşturulan boşluktur.

 

b. Dokumacılığın Tarihçesi

Dokumacılığın tarihi, tarih öncesi zamanlara uzanmaktadır. Ülkelerin tarımsal yapı ve endüstrileri günümüz dokumacılığının gelişmesinde büyük bir etken olmuştur. Eski Mısır’da keten kumaş dokumacılığının gelişmiş durumda olduğu, mumyaların sarılmasında kullanılan kumaşlardan anlaşılmaktadır. Mısır’da dokumacılığın evlerde, kadınlar tarafından yapıldığına belgelerde rastlanılmaktadır.

Mezopotamya medeniyetinde, dokumada yün kullanılmıştır. Kazılarda dokuma örnekleri bulunmasına rağmen, çivi yazılı tabletlerde kumaş isimleri ve bunların fiyatları belirtilmektedir.

İran; dokumayı sanat haline getirip saraylarda, özel imalathaneler, dokuyucular ve desinatörler bulunarak özellikle ipekli ve kadife dokumalarda harikalar yaratmıştır.

Pamuğun vatanı kabul edilen Hindistan’da,pamuklu dokuma örneklerinin kalıntıları bulunmuştur.

İpek ve ipek dokumacılığının vatanı Çin’dir. Ayrıca endüstriye dönük tezgahlar, Çin’de icat edilmiştir. Batıya 6. yüzyılda gelmiştir.

Türkler, Anadolu’ya geldiklerinde dokumacılık gelişmiş durumdaydı. Osmanlı Devleti’nin kurulmasından sonra, ordu ve saray ihtiyacının karşılanması için dokumacılık büyük bir gelişme göstermiştir. Kumaşların kalitesini korumak için sıkı kontroller yapılmıştır. Bursa dokumacılığın en geliştiği bölge olmuş ve bu devirde dokunan kumaşlar Fransa ve İtalya’ya kadar yayılmıştır. 18.yy.’da siyasal bunalımların, kapitülasyonların ve Avrupa’da üretimin makineleşmesi, dokumacılığımızın gerilemesine ve dokuma ürünlerinin dışarıdan alınmasına neden olmuştur. Tanzimat döneminde ordunun ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla fabrikalaşma dönemi başlayarak dokumacılık yeniden önem kazanmıştır.

Tarihi gelişimi içinde dokunan kilimler; çadırlarda, evlerde, köşk ve konaklarda örtü, yaygı ve süs eşyası olarak kullanılmıştır.

İlk çağlarda insanların kabuk ve bitki liflerini örerek yaygı yaptıkları bilinmektedir. İpliğin elde edilmesiyle “düz el dokumaları” adını verdiğimiz dokuma teknikleri ortaya çıkmıştır. Kilim, sumak, cicim ve zili bu cins dokumalara örnektir.

Eskiden basit tezgahlarda yapılan dokuma, bugün teknolojinin ilerlemesiyle bir endüstri haline gelmiştir.

 

c. Dokumacılığın Sınıflandırılması

Dokumacılığı, kullanılan tezgahlar ve bu tezgahların çalışma yöntemleri ile kullanılan örgüler açısından sınıflandırabiliriz.

DOKUMALAR

Çarpana Mekiksiz

Dokumalar Dokumalar

Mekikli Kirkitli

Dokumalar Dokumalar

a. Düz Dokumalar a) Düz Dokumalar

b. Armürlü Dokumalar b) Havlı Dokumalar

c. Jakar Dokumalar

d. Dokuma Örgülerinin Sınıflandırması

 

1. Bez Ayağı Dokuma: En basit dokuma tekniğidir. Atkı ipliği, çözgü iplerinin bir altından, bir üstünden geçirilerek yapılır (Şekil 20-1). Patiska, Amerikan bezi, tülbent bu teknikle dokunur.

Şekil 20-1

Bu teknik her çeşit dokuma maddelerinin dokumasında kullanılır. Örneğin: yünlülerde gabardin, pamuklularda dimi ve pamuklu gabardin, ipliklilerde fular olarak kullanılır. Şayak dokumalar sağlam ve güzel görünüşlü kumaşlardır.

3. Saten Dokuma: Yüzeyi parlak, tersi mat dokumalardır. Atkılar dört çözgü üzerinden alınarak bir alttan geçirilir. Her sırada bir iplik kayarak yapılır. Üstten fazla iplik kaldığı için parlak görünür (Şekil 20-3).

Pamuk ve iplikten yapılmış iplikler kullanılır. Dokumada asıl görev atkılarındır. Çözgüler bağlantı yaparlar. İçi dolu kareler çözgü ipliğinin, atkı ipliğinin üstünden geçtiğini; içi boş kareler ise atkı ipliğinin, çözgü ipliğinin üstünden geçtiğini gösterir.

Şekil 20-3

4. Atlas Dokuma: Atlasın dokunuş tekniği de saten gibidir. Aradaki fark çözgü iplerinin kumaşın yüzünde daha çok bulunmasıdır. Atkılar çözgüden daha kalın olup bağlantıyı sağlarlar. Atkılar bir çözgünün üstünden geçirilir, 4 çözgü üstte bırakılır, her sırada iki ip kayarak devam edilir (Şekil 20-4).

Şekil 20-4

5. Kruvaze Örgüler: Şayak örgünün çiftlisidir. Kumaş üzerinde oluşan verev çizgiler daha kalın ve belirgindir. Dokuma iki alt, iki üst yapılır ve her sırada bir ip kaydırılır (Şekil 20-5)

Şekil 20-5

2. BASİT DOKUMA TEZGAHI YAPILMASI

a. Mukavva Tezgah

Dokuma işleminde kullanılan en basit tezgahlardır. Kalın bir mukavva ile istenilen boyutta tezgah hazırlanabilir.

 

Mukavva Tezgahının Hazırlanması

b. İstenilen boyutta mukavva alınır. Kısa kenarlarına karşılık olacak şekilde bir veya yarım santim ara ile çözgülerin gerilmesi için çentikler yapılır.

c. Mukavvada çentik yerine, çözgüleri germek için topluiğne veya raptiye kullanılabilir.

d. Çerçeve Tezgah

Dokumanın en ilkel biçimde yapıldığı bir tezgahtır. Tahtadan yapılmış bir kasnaktır. Boyutları yapılacak işe göre değişebilir. Çanta, örtü, yastık gibi küçük boyutlardaki dokumalar için kullanılır. 3 cm – 3,5 cm genişliğinde çıtalardan oluşan kasnakların karşılıklı iki kenarına 1 cm ara ile çivi çakılarak tezgah hazırlanır.

e. Tarak Gücü Tezgah

Tarak; tezgahın yan tahtalarına takılı olan, çözgüleri düzgün tutan atkıları sıkıştıran parçadır. Bu parça ince demir çubuklardan veya kamışlardan kesilen ince çubukların eşit aralıklarla, paralel bir şekilde yerleştirilmesi ve birleştirilmesi ile yapılır.

Dişleri arasındaki boşluklara ilik denir. Bir santimetredeki diş sayısı tarağın numarasını oluşturur. Üst levente geçirilen çözgü ipleri, iliklerden ve dişlerden geçirildikten sonra alt levente bağlanır.

megep.meb.gov